โครงการพัฒนาคลองแม่ข่า
ตอนที่ 1
คลองแม่ข่าหรือน้ำแม่ข่า เป็นลำน้ำธรรมชาติที่อยู่คู่เมืองเชียงใหม่มาช้านาน และมีความสำคัญต่อการก่อตั้งเมืองเชียงใหม่เมื่อกว่า 725 ปีที่ผ่านมา โดยมีหลักฐานทางประวัติศาสตร์ระบุว่า ลำน้ำสายนี้คือหนึ่งในชัยมงคล 7 ประการ ที่พญามังรายทรงใช้ในการเลือกพื้นที่เพื่อสร้างเมืองเชียงใหม่ ความยาว 31 กิโลเมตรของคลองแม่ข่า ทำหน้าที่เป็นคูเมืองชั้นนอกที่ไหลโอบล้อมเมืองเชียงใหม่ และเป็นทางระบายน้ำล้นลงสู่แม่น้ำปิง มีต้นน้ำอยู่ที่ลำน้ำแม่สา อำเภอแม่ริมไหลผ่านตัวเมืองเขตเทศบาลนครเชียงใหม่และไปสิ้นสุดปลายน้ำที่บริเวณตำบลสบแม่ข่า อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ หากพิจารณาจากหลักชัยมงคล 7 ประการ เหตุผลที่คลองแม่ข่าได้ชื่อว่าเป็นลำน้ำสายสำคัญนั้น น่าจะเป็นเพราะการบริหารจัดการน้ำของตัวเมืองเชียงใหม่ตามสภาพภูมิศาสตร์ของพื้นที่ ซึ่งในอดีตเมืองเชียงใหม่จะรับน้ำมาจากสายน้ำที่ไหลจากดอยสุเทพลงมาที่บริเวณแจ่งหัวลินทางมุมทิศตะวันตกเฉียงเหนือของคูเมืองเพื่อนำน้ำนั้นมาเลี้ยงเมือง หลังจากนั้นจึงระบายน้ำสู่คลองแม่ข่าที่อยู่ในพื้นที่ลุ่มกว่าและผันน้ำนั้นมาใช้ในการเกษตรกรรมหล่อเลี้ยงนาข้าว การอุปโภคบริโภค การสัญจรทางน้ำ เอื้ออำนวยต่อวิถีชีวิต วัฒนธรรม ความเป็นอยู่ของชาวเชียงใหม่ในสมัยก่อน แล้วจึงค่อย ๆ ไหลตามลำน้ำสาขาลงสู่แม่น้ำปิงต่อไป นี่คือบทบาทการบริหารจัดการน้ำของคลองแม่ข่าในอดีต
ต่อมา เมื่อจังหวัดเชียงใหม่ได้พัฒนาเป็นศูนย์กลางการท่องเที่ยว เศรษฐกิจ การศึกษา และวัฒนธรรมของภาคเหนือ ส่งผลให้เกิดการขยายตัวของเมืองเชียงใหม่ ในช่วงที่ผ่านมามีชุมชนแออัดผุดขึ้นมากมาย มีผู้คนอาศัยอยู่อย่างหนาแน่น และมีการรุกล้ำคลองแม่ข่า คลองแม่ข่าจึงมีขนาดแคบลง อีกทั้งในบางช่วงลำน้ำแม่ข่าได้สูญหายไปเพราะมีการสร้างบ้านเรือนปิดกั้นริมน้ำ โดยปัญหาสำคัญที่เกิดขึ้นกับคลองแม่ข่าสามารถสรุปได้ดังนี้ ปัญหาการสร้างบ้านเรือนและถนนปิดกั้นทางน้ำ ทำให้น้ำไม่มีการไหลเวียน และเกิดปัญหาน้ำท่วมในฤดูฝน ปัญหาคุณภาพของน้ำที่แย่ลงจากการระบายน้ำเสียจากบ้านเรือนและชุมชน และการทิ้งขยะลงคลองส่งผลให้น้ำในคลองแม่ข่าเน่าเสียอย่างรุนแรง ปัญหาลำคลองมีสภาพตื้นเขิน รวมทั้งวัชพืชที่ขึ้นปกคลุมเป็นบริเวณกว้าง ทำให้คลองบางช่วงน้ำไม่สามารถไหลผ่านได้ นอกจากนี้ ยังมีปัญหาจากการขาดความร่วมมือของภาคประชาชนและผู้ประกอบการในการดูแลรักษาแหล่งน้ำคลองแม่ข่า ชุมชนขาดความเข้มแข็ง ไม่ได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานที่รับผิดชอบ
ในการนี้ เพื่อเป็นการสนองพระบรมราโชบายของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ในการฟื้นฟูแม่น้ำลำคลองต่าง ๆ ทั่วประเทศ รวมถึงที่คลองแม่ข่าแห่งนี้ให้กลับคืนสู่ความใสสะอาดเพื่อสร้างความสุขให้กับประชาชน หน่วยงานต่าง ๆ ทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชนจึงได้ร่วมระดมสรรพกำลัง ร่วมกันพัฒนาคลองแม่ข่าให้กลับฟื้นคืนสภาพเป็นลำน้ำที่ถือเป็นชัยมงคล 7 ประการ ดังเดิม